Wat is psychologische veiligheid?

Psychologische veiligheid: er wordt al decennia onderzoek naar gedaan en toch lijkt het wel alsof het de laatste jaren pas echt is gaan leven. Denk aan de recente nieuwsberichten van DWDD - Matthijs van Nieuwkerk, Arib als Kamervoorzitter of Elon Musk met de overname van Twitter.  Alledrie totaal verschillende berichten en personen en toch hebben ze 1 ding gemeen: er is sprake van een angstcultuur onder deze leiders. Er is dus geen sprake van psychologische veiligheid in deze teams. 

Welke soorten veiligheid spelen er in een organisatie?

Voordat we in de materie duiken van psychologische veiligheid is het goed om te weten dat er nog twee andere soorten veiligheid zijn in een organisatie, namelijk fysieke en sociale veiligheid. Met name de eerste is heel bekend in organisaties. Hieronder leg ik ze kort uit. 

• Fysieke veiligheid: dit is de bescherming van ongelukken en rampen. Als je kijkt naar een bouwbedrijf dan zijn er verschillende regels, protocollen en procedures. Zo ben je verplicht om een helm en schoenen met stalen neuzen te dragen. Zo zijn er allerlei regels over trappen binnen een bedrijf en is er een protocol wat je moet doen als de vloer nat is. Alles staat in het teken van het voorkomen van ongelukken en rampen. 
• Sociale veiligheid: hier gaat het niet om helmen en veiligheidsbrillen, maar gaat het om veiligheid bieden tegenover gevaar veroorzaakt door mensen, zoals intimidatie, discriminatie, geweld en corruptie. De organisatie probeert dit te voorkomen door normen te stellen: hoe gaan we met elkaar om? Welke cultuur hebben we in dit bedrijf? Als er sprake is van intimidatie in een organisatie dan wordt er ook vaak gesproken over een angstcultuur. Om een angstcultuur te aan te pakken in een bedrijf dan hoor je vaak termen als 'een algehele cultuurverandering is er nodig'. 
• Psychologische veiligheid: deze laatste soort zit veel meer op teamniveau en is lastiger te omschrijven en te 'pakken'. Het is dat gevoel dat je in een vergadering zit en niet je mond open durft te doen. Of dat je merkt dat je met je armen over elkaar gaat zitten, naar achteren geleund, om maar niet actief mee te doen in het gesprek. 

Wat is de definitie van psychologische veiligheid? 

Er wordt al decennia onderzoek gedaan naar deze term en een bekende onderzoekster is Amy C. Edmondson. Haar definitie is voor mij het meest duidelijk voor wat psychologische veiligheid is:

"Psychologische veiligheid is in ruime zin te definiëren als een klimaat waarin mensen zich op hun gemak voelen als ze zich uiten en zichzelf zijn."

Heel concreet betekent dat als collega's psychologische veiligheid op hun werk ervaren, ze hun zorgen en fouten durven te delen, zonder angst dat er (negatieve) consequenties zullen zijn. Er is een sprake van een hoog vertrouwen in zichzelf en de ander waardoor ze zich altijd uitspreken en vragen durven te stellen.

Welk risico loop je in een team?

Jonge kinderen zijn nog zo heerlijk vrij en open. Ze zijn niet bezig met wat anderen van ze vinden. Mijn man en ik hebben twee kinderen en op het moment van schrijven zijn ze 5 en 2.5 jaar oud. Bij de jongste van 2.5 zie ik deze vrijheid. Midden op straat dansen, heerlijk meezingen en tegen iedere voetganger hallo zeggen op straat. Bij de oudste zie ik al dat 'wat vindt de ander van mij' begonnen is. Vanaf een bepaalde leeftijd komt het besef bij kinderen dat het belangrijk is wat anderen van hen denken en gaan we afwegen wat verstandig is om te doen. Met als doel het risico van afwijzing te verlagen, want iedereen wil afwijzing voorkomen of je je daar nu bewust van bent of niet. Juist als volwassenen zijn we constant hiermee bezig, alleen zijn we ons daar niet altijd van bewust. Wil je niet dom lijken? Stel geen vragen. Wil je geen stoorzender zijn? Doe geen voorstellen. Wil je je collega's niet het gevoel geven dat je niet weet waar je het over hebt? Deel geen fouten. Amy C. Edmondson geeft dan ook aan dat psychologische veiligheid de overtuiging is dat de werkomgeving veilig genoeg is om een intermenselijk risico te nemen. Dus dat je wel die fout toegeeft, terwijl je het risico loopt dat ze je incompetent vinden. Dat je wel dat voorstel doet, omdat je weet dat het de situatie beter maakt en dat je wel die ene vraag stelt, ondanks dat je bang bent dat je dom overkomt.

Als er sprake is van psychologische veiligheid in een team dan vertrouwen en respecteren de collega's elkaar en hoor je erbij, ongeacht de vraag die je stelt of de opmerking die je maakt. 

Is psychologische veiligheid de heilige graal voor een organisatie en een team? 

Het antwoord op deze vraag is nee. Je hebt meer nodig dan psychologische veiligheid voor een goed presterend team. Amy C. Edmondson gebruikt hiervoor een mooie metafoor: psychologische veiligheid haalt de remmen weg die mensen tegenhouden om te bereiken wat er mogelijk is, maar het is niet de brandstof die de auto aandrijft en rijdende houdt. Er is dus meer nodig om goed te presteren als team. De organisatieadviseur Patrick Lencioni heeft veel onderzoek gedaan naar teams en wanneer teams succesvol zijn. Tijdens zijn onderzoek ontdekte hij een vijftal factoren die een goede samenwerking saboteren:

• Gebrek aan vertrouwen
• Angst voor confrontatie
• Gebrek aan betrokkenheid 
• Afschuiven van verantwoordelijkheid 
• Niet-resultaatgericht werken

Uiteindelijk vertaalde `Patrick Lencioni deze vijf frustraties naar voorwaarden voor succes en hij werkte deze uit in de alom bekende 'piramide van Lencioni'. Als er sprake is van de eerste vier voorwaarden (van onderen gezien en geteld) dan is er ook sprake van psychologische veiligheid in het team. De bovenste voorwaarde 'gericht op resultaat' laat zien dat er meer nodig is dan alleen maar psychologische veiligheid in een team wil je succes met elkaar hebben. Het hanteren van een hoge standaard, duidelijke doelen en het zorgen voor de juiste randvoorwaarden zijn net zo goed belangrijk. 

Samenvatting

Zodra we als mens ons uitspreken, een vraag stellen of een voorstel doen, dan lopen we een risico. Het risico van afwijzing door de anderen, het risico dat we als incompetent worden gezien of dat we buiten de groep vallen. Dat willen we (onbewust) ten koste van alles voorkomen en daarom houden veel mensen hun mond en stellen ze die vraag niet. In een team waar er sprake is van psychologische veiligheid durven mensen dit interpersoonlijk risico te nemen en kiezen ze er voor om juist wel dat voorstel te doen en toch die fouten te delen, omdat ze weten dat ze veilig zijn in deze groep. 

Hoe hoog scoor jij met jouw team op de psychologische veiligheidsladder? 

Benieuwd hoe jouw team scoort rondom het thema van psychologische veiligheid? Meld je dan nu aan voor de masterclass 'Hoe hoog scoor jij met jouw team op de psychologische veiligheidsladder' met leiderschapscoach Wilma van Dijk!